Mając na uwadze pytania, które pojawiają się od czytelników niniejszy post przybiera postać odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania (pytania 1 – 8) oraz na trzy pytania (9 – 12), które warto byłoby sobie zadać. Zachęcam do lektury:)
1. Czy odprawa przysługuje mi tylko w przypadku zwolnienia grupowego?
Nie. W ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej: uzg) wyróżniono dwa tryby zwolnień. Pierwszy to zwolnienia grupowe, gdy pracodawca zwalnia znaczną liczbę pracowników (precyzyjnie wskazuje to art. 1 uzg, choć można wskazać, że czasami wliczanie/niewliczanie określonych ruchów kadrowych wpływa na faktyczne przekroczenie limitu). Drugi to tryb zwolnień indywidualnych, gdy pracodawca zwalnia liczbę osób poniżej w/w limitu. Z punktu widzenia prawa do odprawy nie ma znaczenia jaki tryb zastosowno, określony tryb ma wpływ co do zasady na formalności jakie pracodawca musi dopełnić.
Warto również zauważyć, że uzg stosuje się tylko do pracodawców zatrudniających 20 pracowników (niezależnie od wymiaru etatu tych osób). Można się zastanowić czy zgodne z konstytucją jest różnicowanie sytuacji pracowników w zależności od zakładu pracy. W mojej ocenie w pewnych przypadkach prawnicy źle liczą ten limit jak również nie wykorzystują w pełni niespójności praktyki kadrowej pracodawcy:) co daje pewne pole do popisu dla prawnika reprezentującego pracownika.
2. Czy odprawa przysługuje mi kiedy pracodawca zwalnia tylko mnie?
Tak. Odprawa może przysługiwać również w przypadku zwolnienia tylko jednego pracownika, jeśli zwolnienie następuje z przyczyn niedotyczących pracownika.
3. Czy mogę dostać odprawę jeśli rozwiązałem umowę o pracę za porozumieniem stron?
Tak. Odprawa przysługuje również w przypadku, gdy umowa o pracę jest rozwiązywana za porozumieniem stron. Z tym, że jeśli Państwo się godzicie na porozumienie to powinniście zadbać by zawarto w nim przyczynę rozwiązania umowy o pracę, a także wprost wskazano, że przysługuje Państwu odprawa z uzg. Takie rozwiązanie pozwala zaoszczędzić czasy Sądów pracy jak i Państwa, gdyż w praktyce dość dużo sporów toczy się na tym tle tj. pracodawca twierdzi, że zwolnił pracownika z przyczyn jego dotyczących (dlatego zawarł porozumienie) pracownik twierdzi odmiennie i następnie w trakcie postępowania dowodowego wykazuje się w/w okoliczności. Tym nie mniej jeśli Państwo podpisaliście porozumienie i nie wskazano przyczyny to i tak warto powalczyć o odprawę (w szczególności, gdy Państwo dostaliście porozumienie a pracownicy zakładu pracy dostają wypowiedzenia z przyczyn ich niedotyczących).
4. Czy mogę dostać odprawę jeśli moja umowa o pracę na czas określony się zakończyła?
Nie. Odprawa nie przysługuje w przypadku, gdy umowa na czas określony zakończyła się wskutek upływu jej trwania. Z punktu widzenia pracodawcy opłaca się więc czasem poczekać na koniec tej umowy zamiast złożyć wypowiedzenie – w przypadku bowiem wypowiedzenia również umowy terminowej odprawa przysługuje. I tu pojawia się kolejny ,,haczyk”, gdyż takie czekanie może czasami wpłynąć na prawidłowość pozostałych wypowiedzeń, co otwiera innym pracownikom drogę do skutecznego dochodzenia odszkodowania lub przywrócenia do pracy.
5. W jakiej wysokości dostanę odprawę?
Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach zwolnienia grupowego/indywidualnego z przyczyn niedotyczących pracownika przysługuje odprawa pieniężna w wysokości: jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata; 2) dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat; 3) trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
6. Czy muszę składać wniosek do pracodawcy o wypłatę odprawy?
Nie. Pracodawca zobowiązany jest do wypłaty odprawy z mocy samego prawa.
7. Co mam zrobić jeżeli pracodawca nie chce wypłacić odprawy?
W przypadku, gdy pracodawca odmawia wypłaty odprawy pracownik może co do zasady zrobić dwie rzeczy. Pierwszą jest zwrócenie się do Państwowej Inspekcji Pracy o zobowiązanie pracodawcy do jej wypłacenia, zgodnie z uzyskiwanymi przeze mnie informacjami Państwowa Inspekcja Pracy czasami podejmuje, a czasami nie interwencje (co zapewne wynika z dość znacznego obłożenia zadaniami przez ustawodawcę tej instytucji), a także w niektórych przypadkach PIP po prostu nie może nakazać pracodawcy określonego działania (PIP nie może zastępować Sądu w swych działaniach). Drugą drogą zazwyczaj sprawniejszą, jest przesłanie przedsądowego wezwania do zapłaty przez prawnika. Wiem z doświadczenia, że w niektórych przypadkach już samo dobrze sporządzone przedsądowe wezwanie z podaniem przepisów i orzecznictwa kończy spór wypłatą odprawy przez pracodawcę. Nie jest tak jednak zawsze i wtedy pozostaje złożenie pozwu do Sądu Pracy
8. Kiedy pracodawca powinien mi zapłacić odprawę?
Pracodawca powinien zapłacić odprawę w dniu następującym po dniu rozwiązania umowy o pracę.
9. Czy jeśli pracodawca nie ma pieniędzy to czy mogę otrzymać odprawę od innego podmiotu?
Tak. Zwolnienia grupowe dość często łączą się z bardzo złą sytuacją finansową pracodawcy, jednakże prawo pracy nie pozostawia tu pracownika bez ochrony. Zastosowanie w takim przypadku, co do zasady, znajdują przepisy o ochronie roszczeń pracowniczych w przypadku niewypłacalności pracodawcy. Nie będę ich teraz szczegółowo opisywał, gdyż to temat na kilka odrębnych postów (jeśli nie kilkadziesiąt:) ale temat pewnie poruszę w najbliższym czasie na blogu). Warto tylko wspomnieć, że pracownik może się ubiegać o wypłatę zaliczki w tym zakresie.
10. Ile kosztować mnie może dochodzenie odprawy i z czym jest to związane?
Dochodzenie odprawy jeśli chodzi o opłaty sądowe i wydatki nie kosztuje pracownika nic, gdyż opłaty i wydatki ponosi Skarb Państwa (gdy wps jest do 50 000 zł, w przypadku sprawy o odprawę zazwyczaj tak jest, a jak już ktoś dochodzi odprawę w wysokości powyżej 50 tys. Zł to zazwyczaj stać go również na opłatę:) choć i tu są pewne możliwości ,,uniknęcia” opłaty sądowej nie sprowadzające się tylko do złożenia wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych). Inwestycję w sprawę jaką pracownik może dokonać jest zlecenie prowadzenia sprawy profesjonalnemu prawnikowi, z tego po części ,,żyję” więc moje słowa mogą być nieco niewiarygodne tym nie mniej zachęcałbym jednak do skorzystania z pomocy prawnika, gdyż: po pierwsze znacznie przyspiesza to sprawę (brak błędów formalnych, zgromadzenie materiału dowodowego – a Sądy pracy są ogólnie za wyjątkiem niektorych mniejszych ośrodków zawalone pracą i każda dodatkowa rozprawa przedłuża sprawę o około 4 miesiące), po drugie zapewnia możliwość skutecznego dochodzenia odprawy i chroni przed popełnieniem kosztownych błędów (takie też się niestety zdarzają). Poza tym warto również skonsultować się z prawnikiem, czy odprawa w ogóle Państwu przysługuje, a nie zawsze jest to sprawa oczywista. Warto to zrobić choćby z tego powodu, że przegrana w procesie sądowym o odprawę łączy się z tym, że – jeśli drugą stronę reprezentuje profesjonalny pełnomocnik, radca prawny, adwokat – zachodzi konieczność uiszczenia kosztów postępowania w wysokości 75% ,,zwykłej” stawki od roszczenia pieniężnego. Przy dochodzeniu odprawy np. w kwocie 8500 zł będzie to kwota 900 zł. Z tym, że w pewnych okolicznościach istnieje możliwość ,,uniknięcia” zapłaty w/w nawet w przypadku przegrania sprawy.
11. Czy mogę dostać odprawę jeśli pracodawca złożył mi wypowiedzenie zmieniające i moja umowa o pracę się rozwiązała wskutek nieprzyjęcia nowych waunków?
Tak ale nie w każdym przypadku. Sąd Najwyższy wedle mojej wiedzy stoi na stanowisku, że jeżeli wypowiedzenie zmieniające ma służyć dalszemu istnieniu stosunku pracy, a pracownik odmawia przyjęcia warunków to odprawa się nie należy. Jeśli natomiast wypowiedzenie zmieniające zmierza do faktycznego rozwiązania umowy o pracę, gdyż warunki są na tyle niekorzystne, że można oczekiwać, że pracownik ich nie przyjmie to pracownikowi odprawa przysługuje jeżeli jego stosunek pracy się rozwiąże wskutek nie przyjęcia tych warunków. Na marginesie można by się zastanowić czy w takim przypadku nie dochodzić również odszkodowania za niezgodne z przepisami prawa pracy wypowiedzenie zmieniające.
Jednakże konia z rzędem temu kto jednoznacznie powie w niektórych przypadkach, czy dane warunki były do przyjęcia czy nie. W trakcie jednego ze szkoleń miałem przyjemność rozmawiać z Sędzią Sądu pracy odnośnie tego czy wypowiedzenie zmieniające polegające na zmianie miejsca pracy w miejce odległe o 100 km od dotychczasowego zmierza faktycznie do zwolnienia pracownika czy też nie. Na marginesie jedynie wskażę, że mieliśmy w tym zakresie odmienne poglądy:) W podsumowaniu tej historii wskażę, że rozstrzygnięcie danej kwestii uzależnione będzie od linii orzeczniczej danego Sądu Okręgowego (Sąd ten zazwyczaj rozpatruje apelacje w sprawach odpraw), a także w zależności od poglądów prawnych danego Sędziego Sądu Rejonowego. Dobrze jest więc posiłkować się orzecznictwem lokalnych Sądów niższej instancji niż Sąd Apelacyjny lub Sąd Najwyższy.
12. Czy mogę dostać odszkodowanie za nieprawidłowe wypowiedzenie i odprawę?
Tak. Prawo do odprawy jest niezależne od prawa do odszkodowania za niezgodne lub nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę i pracownik może kumulatywnie uzyskać kwotę tytułem odprawy oraz odszkodowanie. Odmiennie w przypadku, gdy w toku procesu pracownik domaga się przywrócenia do pracy, w przypadku bowiem podjęcia przez pracownika pracy w skutek przywrócenia go do pracy zobowiązany jest zwrócić odprawę (tak też Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach). Z tym, że jestem w stanie sobie wyobrazić sytuacje ale niezwykle szczególne w których odprawy jednak nie trzeba będzie zwracać.
