Podczas wykonywania obowiązków pracowniczych niejednokrotnie jesteśmy narażeni na sytuacje, które w niefortunnych okolicznościach mogą zakończyć się wypadkiem. Rozróżnienie wypadku przy pracy od zdarzenia losowego niezwiązanego ze stosunkiem pracy nie zawsze jest oczywiste i może budzić wiele wątpliwości. Przykładem wypadku przy pracy może być wypadek drogowy, w którym udział bierze pracownik podczas wykonywania swoich obowiązków.
Kiedy taki rodzaj wypadku można zakwalifikować jako wypadek przy pracy? A jeśli zajdzie taka okoliczność, jakie niesie to za sobą konsekwencje? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdują się w niniejszym poście.
Jaka jest definicja wypadku przy pracy?
Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych:
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Przy definiowaniu wypadków przy pracy można wskazać pewne cechy szczególne, dzięki którym możemy je odróżnić od innych wypadków (niezwiązanych ze stosunkiem pracy).
Wśród cech wypadku przy pracy wyróżnić możemy:
– nagłość zdarzenia,
– przyczynę zewnętrzną jako element wywołujący wypadek przy pracy,
– istniejący związek między wypadkiem a pracą
Należy pamiętać, że wypadkom przy pracy mogą ulegać nie tylko pracownicy, czyli osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 kodeksu pracy) oraz umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (art. 190 i następne kodeksu pracy), ale również inne osoby objęte ubezpieczeniem wypadkowym. W związku z tym, określenie zdarzenia losowego jako wypadku przy pracy stosuje się do wypadków, które nastąpiły w czasie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas pracy lub w czasie wykonywania innych czynności lub funkcji wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Jakie świadczenia przysługujące z tytułu wypadku przy pracy?
Art. 6 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, stanowi iż z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:
1) „zasiłek chorobowy” – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
2) „świadczenie rehabilitacyjne” – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
3) „zasiłek wyrównawczy” – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
4) „jednorazowe odszkodowanie” – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
5) „jednorazowe odszkodowanie” – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
6) „renta z tytułu niezdolności do pracy” – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
7) „renta szkoleniowa” – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
8) „renta rodzinna” – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
9) „dodatek do renty rodzinnej” – dla sieroty zupełnej;
10) dodatek pielęgnacyjny;
11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
Czy naruszenie przez pracownika przepisów, w szczególności przepisów ruchu drogowego pozbawia prawa do świadczeń?
Wypadek przy pracy może nastąpić w szczególności przy okazji prowadzenia samochodu, okoliczności i przyczyny wypadku drogowego jak wiadomo bywają różne – czasem zawinione przez kierowcę, czasem zupełnie od niego niezależne. Co w sytuacji, w której pracownik naruszy przepisy prawa o ruchu drogowym?
Na to pytanie odpowiedź znaleźć można w artykule 21 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych:
- Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
- Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
Do “przepisów o ochronie zdrowia i życia” zaliczać należy wszelkie inne unormowania, których cel stanowi ochrona życia i zdrowia ludzkiego. W szczególności warto tu wymienić przepisy bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Należy wskazać, że ciężar dowodu naruszenia przepisów o ochronie zdrowia i życia spoczywa na ZUS jako podmiocie realizującym prawo ubezpieczonego do świadczeń. Warto jednak pamiętać, że w praktyce Zakład Ubezpieczeń Społecznych opiera się często na ustaleniach zawartych w protokole powypadkowym, poczynionych przez zespół powypadkowy, który tworzy pracodawca.
Jak jednak przedmiotowe przepisy funkcjonują w praktyce?
Należy wskazać, że w konkretnych przypadkach Sąd Najwyższy przyjmował jak poniżej:
1)nieprawidłowa technikę jazdy i obserwację drogi (wyr. SN z 4.12.2008 r., II UK 106/08, OSNP 2010, Nr 11–12, poz. 143),
„Nieprawidłowa technika jazdy samochodem i nienależyta obserwacja drogi, wynikające z nieprzestrzegania przepisów ruchu drogowego, będące wyłączną przyczyną wypadku drogowego mającego charakter wypadku przy pracy, mogą być ocenione jako naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego wskutek rażącego niedbalstwa i stanowić podstawę wyłączenia prawa ubezpieczonego do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego (art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, t.j.: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)”
Podkreślenia jednak wymaga, że istotną jest tu przesłanka wyłączności przyczyny wypadku, kwestia ta będzie jeszcze poruszana.
2)brawurowa jazdę motocyklem i wyprzedzanie środkiem jezdni po linii między pojazdami (post. SN z 24.5.2005 r., II UK 316/04, Legalis),
„Rozstrzygnięcie o występowaniu po stronie ubezpieczonego rażącego niedbalstwa (co w świetle art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) wyłącza prawo do świadczenia) następuje poprzez ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie, przy czym wśród przesłanek ustalenia faktów, stanowiących podstawę wspomnianej oceny mogą być również domniemania faktyczne w rozumieniu art. 231 KPC.”
3)nadmierna prędkość i jej niedostosowanie do warunków jazdy (wyr. SN z 18.2.1998 r., II UKN 529/97, OSNAPiUS 1999, Nr 4, poz. 144),
„Wypadek wskutek poślizgu samochodu jest spowodowany przyczyną zewnętrzną w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), a fakt, że doszło do niego wyłącznie na skutek nadmiernej prędkości i nieostrożności poszkodowanego pracownika może mieć jedynie wpływ na zakres uprawnień odszkodowawczych (art. 8 ust. 1 tej ustawy).”
4)nieznajomość przepisów ruchu drogowego (wyr. SN z 10.6.1999 r., II UKN 687/98, OSNAPiUS 2000, Nr 17, poz. 658),
„Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku drogowego pracownika kierującego pojazdem jest nieznajomość przepisów ruchu drogowego, to zachowanie pracownika stanowi rażące niedbalstwo i jest podstawą wyłączenia prawa do świadczeń z mocy art. 8 ust. 1 ustawy z 12.6.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.)”
Należy wskazać, że wina pracownika nie przesądza o braku istnienia przyczyny zewnętrznej wypadku. Taka sytuacja może jedynie wpłynąć na podstawę przyjęcia, że pracownik przyczynił się do wypadku. Nie ogranicza jednak jego uprawnień przysługujących mu z tytułu wypadku przy pracy.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2009 r. I UK 336/08:
„Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na utrwalony w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy można upatrywać także w zachowaniu (nawet zawinionym) poszkodowanego pracownika, jak również w działaniu sił przyrody. Co ważne, tak rozumiana przyczyna zewnętrzna może współistnieć z przyczyną wewnętrzną, co nie pozbawia zdarzenia charakteru wypadku przy pracy.”
Warto wskazać również na wyrok Sądu Rejonowego w Świdnicy – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 sierpnia 2020 r. IV U 7/20, który wskazał, iż:
,,Jednakże ani w uzasadnieniu decyzji ani w uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ nie sprecyzował, jakie konkretnie zachowanie powoda stało się podstawą zastosowania art. 21.1 ustawy wypadkowej, nie udowodniono także winy powoda.
Orzecznictwo sądowe zaś jednoznacznie wyklucza działanie organu rentowego w sposób, w który automatycznie przypisuje negatywne przesłanki art. 21.1 sprawcy wypadku komunikacyjnego, mimo iż winę czy rażące niedbalstwo pracownika poszkodowanego w wypadku przy pracy należy konkretnie udowodnić, nie wystarczy tu wykazanie nieprzestrzegania przepisów prawa o ruchu drogowym. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., II UK 30/04, M. P. Pr (…)).W wyroku zaś z dnia 6 sierpnia 1976 r. (III PRN 19/76) Sąd Najwyższy przyjął, że przez działanie z rażącym niedbalstwem należy rozumieć m.in. sytuacje, w których poszkodowany pracownik zdaje sobie sprawę z grożącego mu niebezpieczeństwa, gdyż zwykle ono występuje w danych okolicznościach faktycznych tak, że każdy człowiek o przeciętnej przezorności ocenia je jako ewidentne, a mimo to, z naruszeniem przepisów, naraża się na to niebezpieczeństwo, ignorując następstwa własnego zachowania
Na gruncie niniejszej sprawy – dla rozważenia, jakie były rzeczywiste przyczyny zdarzenia z dnia 30.10.2018 r. – pierwszoplanowe znaczenie miały zapisane w karcie wypadku szczegółowe okoliczności wypadku, związane z tym zdarzeniem oraz postepowaniem karnym zeznania powoda, cechy charakteryzujące powoda jak jego młody wiek i stosunkowo krótkie niewielkie doświadczenie jako kierowcy.
W niniejszej sprawie należy wskazać, iż powód zachowywał się w sposób należyty jako uczestnik ruchu- dokonywał oceny sytuacji zarówno przed jak i za pojazdem , co było utrudnione z uwagi na gabaryty pojazdu z przodu zasłaniające widoczność. Nie można przyjąć, iż chwilowa utrata pola widzenia z przodu dla skontrolowania sytuacji z tyłu pojazdu i bezwarunkowe „odbicie kierownicą”, aby uniknąć zderzenia z dużym gabarytowo pojazdem, który zmuszony był z nieznanego wówczas ubezpieczonemu powodu hamować, była skutkiem umyślnego działania powoda czy rażącego niedbalstwa.”
Nadto, jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r. II UK 4/05:
„Obowiązek udowodnienia faktu naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia spoczywa na organie rentowym. Obowiązek ten dotyczy tylko naruszenia przepisów przez pracownika, nie jest natomiast możliwe udowodnienie faktu, że nie wystąpiły żadne inne niezależne od pracownika okoliczności pozostające w związku przyczynowym z wypadkiem.”
Czy wystąpienie dodatkowej przyczyny oprócz naruszenia przepisów o ruchu drogowym wpływającej na wypadek ma wpływ na prawo do świadczeń wypadkowych?
Odpowiedź na to pytanie udzielono w wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 3 grudnia 2013 r. II UK 169/13
„1. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) nie uzależnia prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego od tego, z jakich przyczyn wypadek nastąpił i po czyjej stronie leży zawinienie. Nawet wyłączna wina ubezpieczonego, a tym bardziej przyczynienie się tylko ubezpieczonego do wypadku – z dwoma wyjątkami – nie powoduje utraty prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
- Tylko w sytuacji, gdyby zdarzenie zostało spowodowane wyłącznie zawinionym działaniem ubezpieczonego, przy braku jakichkolwiek innych jego przyczyn, możliwe byłoby pozbawienie go prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.”
Jak celnie wskazał Sąd Najwyższy:
,,Niedostosowanie prędkości jazdy do sytuacji na drodze samo w sobie nie zawsze jest uznawane za wyłączną przyczynę wypadku,
zwłaszcza gdy zachodzi błąd kierowcy, nawet w technice jazdy, który też wymaga ustalenia jako faktu i indywidualnej oceny w sferze obowiązującej normy oraz stopnia winy. Nie jest zatem uprawnione bezwzględne utożsamianie braku zachowania szczególnej ostrożności, o której mowa w ustawie Prawo o ruchu drogowym (art. 19) z rażącym niedbalstwem albowiem są to odrębne i samodzielne pojęcia różnych regulacji.
Pierwsza, czyli niedostosowanie prędkości jazdy do warunków na drodze i w ruchu jest kategorią stanowiącą punkt odniesienia w ocenie winy, w tym rażącego niedbalstwa, na gruncie ustawy wypadkowej, lecz nie tylko w odniesieniu do samego przekroczenia prędkości. Naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia to też naruszenie przepisów o ruchu drogowym. Brak zachowania szczególnej ostrożności w ruchu drogowym może być uznany za rażące niedbalstwo w rozumieniu art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Jednak chodzi o przekroczenie prędkości, które jest wyłączoną przyczyną wypadku drogowego, który jest jednocześnie wypadkiem przy pracy.
Naruszenie przepisów może być nawet rażące, ale o braku podstaw do zastosowania art. 21 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych może decydować inny, bo mniejszy stopień winy co do związku przyczynowego wypadku wynikłego z innej przyczyny niż prędkość (nie wyłącznej).” Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 18 lipca 2012 r. I UK 69/12.
Jeśli chciałbyś uzyskać poradę prawną, lub też zlecić poprowadzenie sprawy sądowej, reprezentowanie Ciebie w postępowaniu przed organami administracji, w w/w zakresie, lub w szczególności w sprawie przeciwko: ZUS, KRUS, lub Twojej jako pracownika, pracodawcy, w zakresie między innymi:
- odwołania od decyzji ZUS, w sprawie: prawa do emerytury w tym prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, o rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę rodzinną, rentę szkoleniową, podleganie ubezpieczeniu społecznemu, niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu, jako pracownik, zleceniobiorca, przedsiębiorca itd., w sprawie kwalifikacji umów o dzieło, o umorzenie należności ZUS, świadczenia przedemerytalne, uzyskanie prawa do układu ratalnego, o zasiłek macierzyński, zasiłek chorobowy, inne świadczenia z ZUS, Odwołania od decyzji KRUS, itp.
- w sprawie z zakresu prawa pracy: z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, odwołania od rozwiązania umowy o pracę, o wynagrodzenie za pracę, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, zapłatę odprawy, zapłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, sprostowanie świadectwa pracy, itp.
zachęcam do kontaktu, jak również zachęcam do zapoznania się z ofertą mojej Kancelarii w zakresie prowadzenia spraw: rodzinnych, spadkowych, z zakresu dochodzenia roszczeń, oraz spraw rzeczowych.
