Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2022 r. Sąd Najwyższy Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sygn.. akt: III USKP 107/21) uwzględnił złożoną przeze mnie skargę kasacyjną oraz przyjął odmienne zapatrywanie prawne w sprawie – zgodne z kierunkiem skargi kasacyjnej – niż Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Zagadnieniem prawnym przedstawionym w skardze kasacyjnej była kwestia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w wypadku dokonania przez ZUS błędnego podwójnego przelewu świadczeń na rachunek osoby ubezpieczonej………..
ZAGADNIENIE PRAWNE
W ramach zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu wskazałem interpretację art. 138 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej odmienną niż przyjęta przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny w rozpatrywanej sprawie.
Art. 138 [Nienależnie pobrane świadczenie]
- Osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
- Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.
- Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.
STANOWISKO SĄDU APELACYJNEGO
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalając apelację złożoną przeze mnie w sprawie:
W ugruntowanym orzecznictwie Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, a tut. Sąd w całości to stanowisko podziela, że osoba należycie dbająca o własne interesy, jest obowiązana systematycznie weryfikować swoją sytuację w zakresie obowiązujących przepisów prawa. Biorąc pod uwagę, że nie została wprowadzona zmiana stanu prawnego, która uprawniałaby odwołującą do pobierania świadczenia prawie dwa razy większego od dotychczasowego, to uznać należy, iż tym bardziej powinna ona była powziąć wątpliwości co do zasadności jego wypłaty w istotnie zwiększonej kwocie. Już tylko z tego względu przyjąć należało, że ubezpieczona w rzeczywistości miała świadomość co do faktu, że świadczenie w takiej wysokości pobiera nienależnie, co jest tym bardziej oczywiste, jeśli zważyć na zaradność życiową ubezpieczonej. Sąd Apelacyjny zatem przyjął, że ubezpieczonej towarzyszyła świadomość co do faktu nienależności pobieranego świadczenia. Zatem zaistniała sytuacja objęta dyspozycją art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy rentowej. 6 Marginalnie podkreślić należy, że okoliczność pobierania świadczenia wskutek błędu organu rentowego (w niniejszej sprawie wadliwego systemu informatycznego bądź działania pracownika) jest prawnie irrelewantna na płaszczyźnie przepisu art. 138 ust. 1 ustawy rentowej, w związku z czym nie może być podstawą do zwolnienia ubezpieczonej z obowiązku zwrotu świadczenia. Natomiast na wypadek tego rodzaju zdarzenia prawnego, ustawodawca przewidział dla świadczeniobiorcy wyraźny przywilej polegający na ograniczeniu okresu, za który organ może domagać się zwrotu świadczenia nienależnie pobranego, z trzech lat do dwunastu miesięcy. I tak, art. 138 ust. 4 ustawy rentowej stanowi, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy niż 3 lata. Pojęcie prawne „zawiadomiła”, zawarte w tym cytowanym przepisie, wskazuje na konieczność aktywności po stronie osoby pobierającej świadczenie oraz jej świadomość wystąpienia okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty świadczenia w części. W przypadku powzięcia uzasadnionych wątpliwości co do wysokości świadczenia rentowego konieczne jest zawiadomienie organu rentowego; w rozumieniu art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej zawiadomieniem będzie każda informacja wskazująca na zajście okoliczności określonych w powyższym przepisie. Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy uznać, ubezpieczona nie podjęła jakiejkolwiek aktywności w celu zawiadomienia organu rentowego, że nie jest uprawniona do pobierania prawie dwukrotnie wyższego świadczenia.
(…)
Wobec powyższego należało uznać, że niewątpliwie mamy do czynienia w okolicznościach niniejszej sprawy ze świadczeniem nienależnym. Kluczową przy tym kwestią wymagającą ustalenia – w kontekście zarzutów apelacji – było rozstrzygnięcie, czy zachodziły podstawy do zobowiązania odwołującej się do zwrotu pobranego przez nią w spornym okresie świadczenia na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak już bowiem zaznaczono na wstępie, na podstawie tego przepisu można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Tak zaś jak wskazywano to już powyżej, pouczenie musi być należyte, czyli wyczerpująco i wyraźnie wskazujące okoliczności, w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a jednocześnie nie może się odnosić do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1995 r. II URN 46/95, OSNAPiUS 1996/12/174, z dnia 17 lutego 2005 r. II UK 440/03, OSNP 2005/18/291, z dnia 14 marca 2006 r. I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 20 kwietnia 1995 r. III AUr 110/95, OSA 1997/1/3 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 października 2005 r. III AUa 1434/04, OSA 2006/9/27). Odnotować również trzeba, że pouczenie takie może być zamieszczane “standardowo” w decyzjach organu rentowego, dotycząc wszystkich możliwych sytuacji, w odniesieniu do konkretnego świadczenia, jednak aby zostało uznane za należyte, nie może jedynie przytaczać przepisu ustawy, bez jakiegokolwiek bardziej szczegółowego i precyzyjnego wyjaśnienia (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 20 kwietnia 1995 r., III AUr 110/95). W ocenie Sądu Apelacyjnego na gruncie niniejszej sprawy nie budziło wątpliwości, że S.Ł. została prawidłowo pouczona o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia rentowego powoduje utratę prawa do świadczeń, jak również informowana była o przesłankach uzasadniających wstrzymanie wypłaty świadczenia. Nie budzi wątpliwości, że skarżącej znana była treść pouczeń zamieszczanych w decyzjach, bowiem wielokrotnie przedkładała ona organowi rentowemu stosowne zaświadczenia. Jednocześnie Sądowi Odwoławczemu nie umknęły twierdzenia apelującej, że standardowe pouczenia organu rentowego dotyczące zasad wypłaty świadczeń nie były w okolicznościach niniejszej sprawy wystarczające i powodowały, że ubezpieczona działała w zaufaniu do organu rentowego. Organ 8 rentowy nie może zamieszczać pouczeń kazuistycznych, odnoszących się do każdej możliwej sytuacji, bowiem byłyby one nieczytelne. W pouczeniach kierowanych do ubezpieczonej była ona informowana o konieczności powiadomienia zakładu o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń. Pouczenie to było wystarczające mając na uwadze okoliczności niniejszej sprawy. Ubezpieczona zauważyła, iż świadczenie wypłacono jest w znacznie wyższej kwocie, nie wiedziała dlaczego, nie miała wiedzy czy jest to związane z przepisami prawa. Niewątpliwie okoliczności te dotyczyły przypadku, o którym mowa w wystosowanym pouczeniu, tj. powiadomienie organu rentowego o wszelkich okolicznościach mających wpływ na wysokość świadczenia. Jak natomiast wyżej wskazano, ubezpieczona nie poinformowała ZUS-u o zauważonych nieprawidłowościach i pozostawała bierna, pobierając nienależne jej świadczenie.
STANOWISKO SĄDU NAJWYŻSZEGO IZBY PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W ŚWIETLE ZŁOŻONEJ SKARGI KASACYJNEJ
Sąd Najwyższy przyjął natomiast, iż stanowisko zaprezentowane w skardze kasacyjnej odnośnie wykładni wymienionych przepisów było prawidłowe tj.
..Co do zasady, świadczenia, których wysokość uległa podwojeniu na skutek błędu systemu komputerowego, nie zaistniały na skutek ,,okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymania wypłaty świadczeń” ani ,,na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie’’.
Sąd Najwyższy przyjął jak to argumentowano w skardze kasacyjnej, że za tego rodzaju okoliczności odpowiada ZUS, zaś ubezpieczona odpowiadałaby za przedmiotowe jedynie wtedy, gdyby zainfekowała program ZUS wirusem komputerowym lub w inny przestępczy sposób doprowadziłaby do podwyższonej wypłaty świadczenia na swą rzecz.
Nadto, co również podnoszone było w apelacji jak i skardze kasacyjnej Sąd Najwyższy wskazał, że z przepisów ani pouczeń ZUS adresowanych do wnioskodawczyni nie wynika bowiem, aby ubezpieczona miała obowiązek zawiadomienia organu rentowego o sytuacji, gdy wydana decyzja jest bardziej korzystna dla wnioskodawczyni niż oczekiwała.
Sąd Najwyższy odwołała się również do art. 84 ust. 2 ustawy systemowej tj.:
Art. 84 [Zwrot]
1. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.
1a.W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.
- Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;
3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony przeze mnie skargą kasacyjną wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie.
KONTAKT Z KANCELARIĄ – PORADY PRAWNE, PROWADZENIE SPRAW SĄDOWYCH I PRZED ORGANAMI ADMINISTRACJI
Jeśli chciałbyś uzyskać poradę prawną, lub też zlecić poprowadzenie sprawy sądowej, reprezentowanie Ciebie w postępowaniu przed organami administracji, w w/w zakresie, lub w szczególności w sprawie przeciwko: ZUS, KRUS, lub Twojej jako pracownika, pracodawcy, w zakresie między innymi:
- odwołania od decyzji ZUS, w sprawie: prawa do emerytury w tym prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, o rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę rodzinną, rentę szkoleniową, podleganie ubezpieczeniu społecznemu, niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu, jako pracownik, zleceniobiorca, przedsiębiorca itd., w sprawie kwalifikacji umów o dzieło, o umorzenie należności ZUS, świadczenia przedemerytalne, uzyskanie prawa do układu ratalnego, o zasiłek macierzyński, zasiłek chorobowy, inne świadczenia z ZUS, Odwołania od decyzji KRUS, itp.
- w sprawie z zakresu prawa pracy: z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, odwołania od rozwiązania umowy o pracę, o wynagrodzenie za pracę, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, zapłatę odprawy, zapłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, sprostowanie świadectwa pracy, itp.
zachęcam do kontaktu, jak również zachęcam do zapoznania się z ofertą mojej Kancelarii w zakresie prowadzenia spraw: rodzinnych, spadkowych, z zakresu dochodzenia roszczeń (windykacji).
